3) Đối với bài nhạc có một hoặc
nhiều dấu giáng.
a/. Thứ tự của các dấu giáng
Dấu giáng đầu tiên bao giờ cũng nằm ở nốt Si, gọi là Si
Giáng (Bb) và tất cả các nốt Si trong bài nhạc đều phải giảm xuống nữa cung.
Tương tự các dấu giáng khác cũng vậy.
Dấu kế tiếp sẽ theo nguyên tắc:
Lấy dấu giáng cuối cùng tăng lên 3 bậc trong thang âm của quãng 8, ta sẽ
được dấu giáng kế tiếp.
Ta theo dõi sơ đồ sau:
Si Đô Rê Mi Fa Sol La Si Đô Rê Mi Fa Sol La Si Đô Rê Mi Fa Sol La
Như vậy 7 dấu giáng lần
lượt sẽ là Bb, Eb, Ab, Db, Gb, Cb và Fb như hình dưới
Nếu nói theo nhạc
lý thì dấu giáng kế tiếp sẽ nằm ở vị trí hạ áp âm của dấu giáng trước đó như bảng
dưới đây :
1
|
2
|
3
|
4
|
Chủ âm
|
Thượng chủ âm
|
Trung âm
|
Hạ áp âm
|
Si
|
Đô
|
Rê
|
Mi
|
Mi
|
Fa
|
Sol
|
La
|
Cũng giống như trường hợp
của dấu thăng, khi viết nhạc muốn dựa trên bao nhiêu dấu cũng được nhưng phải đi theo trình tự đó.
b/. Cách tìm hợp âm
Để tìm hợp âm ta lấy dấu giáng cuối cùng tăng lên 3 nốt,
nếu bài nhạc kết thúc ở nốt này thì sử dụng gam trưởng ; tăng 2 nốt, nếu
bài nhạc kết thúc ở nốt này thì sử dụng gam thứ.
Ví dụ : Bài nhạc có 1 dấu giáng
Lấy Sib (cũng là dấu cuối cùng) tăng lên 4 nốt là Fa,
tăng lên 2 nốt là Rê
Nếu bài nhạc kết thúc ở nốt Fa thì bài đó được viết ở gam
Fa trưởng, hoặc kết thúc ở nốt Rê thì được chơi ở gam Rê thứ.
Tương tự ta có :
Các bạn để ý : Như trường hợp có 2 dấu giáng, nếu
bài nhạc kết thúc ở nốt Si, nhưng do có dấu Si giáng nên phải đánh ở gam Si giáng
trưởng. Các trường hợp tương tự cũng vậy.
4)
Những hợp âm được đánh cùng với gam trưởng hoặc thứ
Sau khi xác
định được gam trưởng hoặc thứ, việc kế tiếp là những hợp âm nào có thể được
đánh chung với nó.
Trước tiên
các bạn cần nhớ lại tên gọi các vị trí trong thang âm của quãng 8 như sau:
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Chủ âm
|
Thượng chủ âm
|
Trung âm
|
Hạ áp âm
|
Áp âm
|
Thượng áp âm
|
Cảm âm
|
- Hợp âm ở vị trí 4 sẽ cùng loại với hợp âm chủ
(tức là cùng Trưởng hoặc cùng Thứ).
.
Ngoại
lệ: những bản nhạc
mang âm hưởng dân ca thường được viết ở tông Thứ thì gam này được đổi thành Trưởng
để phù hợp với nốt nhạc.
- Hợp âm ở vị trí 5 sẽ là hợp âm 7. Hợp âm này
thường được dùng để quay về gam chính thức chủ âm khi kết thúc bài nhạc, còn
trong bài nhạc nó có thể là hợp âm trưởng hoặc 7.
Ví dụ :
Một bản nhạc
không có dấu hóa nào (lấy trường hợp này cho dễ hiểu), nếu chơi ở gam trưởng sẽ
là các hợp âm : C – F – G7; hoặc thứ sẽ là : Am – Dm – E7, như hình dưới đây (phần màu đỏ)
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Chủ âm
|
Thượng chủ âm
|
Trung âm
|
Hạ áp âm
|
Áp âm
|
Thượng áp âm
|
Cảm âm
|
C
|
Dm
|
Em
|
F
|
G7
|
Am
|
|
Am
|
C
|
Dm
|
E7
|
F
|
G
|
Và trong những bản nhạc mang âm hưởng dân ca, ví dụ
chơi ở tông Am thì Dm thường được thay bằng D.
b/. Ba gam phụ: Ứng
với mỗi tông trưởng hoặc thứ, ngoài 3 gam chính như đã trình bày ở trên, các
gam còn lại trong thang âm của gam chủ (tức các vị trí số còn lại) đều có thể
đánh cùng nhưng phải đối trọng lại với
nó. Tức là nếu gam chủ là Trưởng thì các gam phụ này phải đổi thành Thứ và ngược
lại, như ở hình trên
c/. Lưu ý : Các bạn để ý ở
thí dụ trên…(Giải thích tại sao không sử dụng gam Si)
Trong mỗi trường hợp dấu hóa, bài nhạc có thể được
chơi ở một tông trưởng hoặc thứ nào đó tùy theo nốt kết thúc của bài nhạc, thì ứng
với mỗi tông chính sẽ có 6 hợp âm được đánh chung như đã trình bày ở trên. Riêng có 1
hợp âm trong thang âm của gam chủ không được sử dụng (trừ trường hợp theo ý đồ
của tác giả bài hát), đó là gam “cảm âm” (vị trí số 7) so với tông Trưởng. Gam
này cũng không được sử dụng trong tông Thứ cùng dấu hóa.
Như thí dụ ở trên là Gam Si (phần màu xanh lá).
Vì sao?
- Vì trong gam
Si có nốt F# (Si trưởng còn có thêm nốt D#), điều này không phù hợp với yêu cầu
bài hát trong trường hợp này là không có dấu hóa nào.
- Thế tại sao
gam E hoặc E7 có nốt G# trong tông Thứ lại được sử dụng? Đó chính là nốt đệm
trước đó để về tông chính La thứ. Trong các bản nhạc bolero xưa ở tông Thứ ta
cũng sẽ hay gặp trường hợp này như trong vòng gam : Am – A7 (đệm nốt C#) – Dm –
E7 – Am. Chủ yếu nghe cho hay hơn thôi.
Tương tự ở các trường hợp khác như 1 dấu thăng sẽ bỏ gam
F, 2# bỏ gam C, 1b bỏ gam E, 2b bỏ gam A, …
d/. Cách đặt hợp âm
Trước tiên ta cần nhìn nhận rằng, mỗi người đều có một
thính âm khác nhau cộng với khả năng tích lũy qua quá trình nghe và đệm nhạc
thường xuyên sẽ có cách đặt hợp âm khác nhau. Tuy nhiên, trừ những trường hợp bản nhạc được viết trên
một vòng gam nào đó mà ta phải đánh theo (như bài “Hotel California” chẳng hạn),
khi soạn hợp âm các bạn cần ghi nhớ vài điều dưới đây:
- Hợp âm thường đặt vào đầu khuông nhạc, có thể kéo
dài đến 2 hoặc 3 khuông cũng được miễn sao phù hợp với các nốt nhạc. Đối với nhịp
4/4 ta cũng có thể chêm 1 gam nào đó vào giữa khuông (nằm ở phách thứ 3, gọi là
đảo phách) trước khi vào lại gam chính ở khuông kế tiếp, nhưng đừng lạm dụng
quá nghe mất hay (như gam A7 trong đoạn nhạc dưới đây, và gam E7 có nốt G# cũng
được dùng để đệm trước khi về lại Am như đã nói ở phần trên.
- Dựa vào cấu tạo của hợp âm, ta quan sát xem trong
khuông nhạc muốn tìm hợp âm có những 2 hoặc 3 nốt nào có thể tạo nên 1 hợp âm
nào đó thì ta đặt gam đó (nằm trong phạm vi 3 gam chính và 3 gam phụ của dấu
hóa như đã nói ở trên). Như đoạn nhạc ở trên, trong khuông “quen nhau vì chung
hướng” có các nốt Rê, Fa, La nên ta sẽ đặt hợp âm Dm (do cấu tạo của Dm là Rê
Fa La).
- Nếu không tìm được gam nào tương ứng thì ta có thể
chọn 1 trong 3 gam chính để “chữa cháy” miễn sao nghe được hay nhất.
Cứ thế lâu dài các bạn sẽ có kinh nghiệm.
e/. Một số vòng gam thông dụng
Ta cũng dựa trên trường hợp bài nhạc không có dấu hóa
cho dễ hiểu, các trường hợp khác dựa theo thang âm hay đơn giản là dựa vào các
vị trí 1, 2, 3,…để tìm. Ví dụ bạn xem hình dưới đây:
Bài nhạc không dấu hóa đang chơi ở gam Am thì khi có một
dấu thăng sẽ chơi ở gam Em. Vì La tính lên 4 bậc sẽ là Mi thì gam Dm ở tông Am
sẽ đổi thành Am trong trường hợp có 1 dấu thăng (vì Rê tính lên 4 bậc là La).
Tương tự cho các gam khác.
|
Cua gam không dấu
|
1 dấu #
|
1 dấu b
|
|
Am-Dm-E7-Am
|
Em-Am-B7-Em
|
Dm-Gm-A7-Dm
|
|
Am-F-G-Am
|
Em-C-D-Em
|
Dm-Bb-C-Dm
|
|
C-F-G7-C
|
G-C-D7-G
|
F-Bb-C7-F
|
|
C-Dm-G7-C
|
G-Am-D7-G
|
F-Gm-C7-F
|
.
- Yến Thanh -
